COVID-19: Cudurkii Dunida Gilgilay 2019 -

Hordhac

COVID-19 waa cudur faafa oo si ba’an u saameeyay adduunka intiisa badan tan iyo markii ugu horreysay ee la ogaaday dhammaadkii 2019. Cudurkaan oo ay sababto fayraska SARS-CoV-2 ayaa horseeday xaalad caafimaad oo degdeg ah oo heer caalami ah, taasoo keentay in nolosha dad badan isbedel weyn ku yimaado. Inkasta oo COVID-19 laga helay tallaallo iyo daaweyn kala duwan, haddana dad badan wali si qoto dheer uma fahmin sida uu fayraskani u shaqeeyo iyo sababta uu u saameeyo dadka si kala duwan. Maqaalkan wuxuu si faahfaahsan u sharxayaa qaabka uu COVID-19 u shaqeeyo gudaha jirka, si aad u fahanto waxa ka dhiga mid khatar ah.

COVID-19: Sidee Buu U Shaqeeyaa?

Marka fayraska SARS-CoV-2 uu soo galo jirka, wuxuu bartilmaameedsadaa unugyada marinada neefsiga (sida sanka, hunguriga iyo sambabada). Fayrasku wuxuu adeegsadaa borotiin gaar ah oo lagu magacaabo spike protein si uu ugu xirmo unugyada, gaar ahaan ACE2 receptors oo ku yaal dusha sare ee unugyada.

Markuu fayrasku gudaha u galo unugyada, wuxuu bilaabaa inuu isnuqulo (copy sameeyo), wuxuuna ku faafaa unugyo kale oo badan. Tani waxay keentaa in jirku bilaabo inuu la dagaallamo – taasoo sababtay calaamado sida qandho, qufac, daal, iyo neef-qabad.

Calaamadaha COVID-19

Calaamadaha cudurka COVID-19 waxay ku kala duwanaan karaan qof ilaa qof. Dad badan waxay qabaan astaamo fudud, halka kuwo kalena ay ku dhacdo xaalad caafimaad oo khatar ah. Calaamadaha ugu badan waxaa ka mid ah:

Qandho (fever)
Qufac qalalan
Daal iyo murqo xanuun
Dhadhan iyo ur la’aan
Neef-qabad ama neefta oo ku dhibta
Madax-xanuun iyo cunaha oo xanuuna

Qaar ka mid ah dadka ay saameyso waxaa ku dhaca xaalado halis ah sida caabuqa sambabada (pneumonia), dhiciska wadnaha, iyo xanuunada dhiigga ku dhaca.

Sida uu u Faafayo Fayraska

COVID-19 wuxuu u faafaa si sahlan, waxaana ka mid ah:

Dareeraha afka iyo sanka ka yimaada (tusaale, qufac ama hindhiso)
Taabashada dusha sare ee wasakhaysan kadibna taabashada sanka ama afka
La hadalka qof cudurka qabo meel u dhow (ka yar 2 mitir)

Sababtaas darteed, waxaa muhiim ah in la raaco tilmaamaha caafimaadka sida:

Xirashada af-xirka (mask)
Gacmaha oo si joogto ah loo dhaqo
Iska fogaanshaha bulshada
In la qaato tallaalka COVID-19

Tallaalka COVID-19

Tallaalada COVID-19 waxay qeyb weyn ka qaateen dhimista faafitaanka fayraska iyo dhimashada ka dhalata. Waxaa jira tallaallo dhowr ah oo la ansixiyay, sida:

Pfizer-BioNTech
Moderna
AstraZeneca
Johnson & Johnson

Tallaalka wuxuu barayaa jirka inuu aqoonsado fayraska una diyaargaroobo difaac degdeg ah haddii uu mar kale la kulmo.

Dhibaatooyinka COVID-19 ee Mudada Dheer

Qaar ka mid ah dadka cudurka ka bogsaday waxay dareemaan saameyn muddo dheer ah, taas oo loo yaqaan Long COVID. Calaamadahaas waxaa ka mid ah:

Daal joogto ah
Neef-qabad aan caadi ahayn
Xusuusta oo daciifta (brain fog)
Xanuuno murqaha iyo kala goysyada ah

Arrintani waxay saameyn ku yeelatay tayada nolosha kumannaan qof oo dunida dacaladeeda ah.

Saameynta Bulshada iyo Dhaqaalaha

COVID-19 wuxuu sababay in la xiro meherado, la joojiyo safarradii caalamiga ahaa, la hakiyo waxbarashada, iyo hoos u dhac dhaqaale. Kumanaan qoys ayaa waayay shaqo, taasoo keentay xasilooni darro dhaqaale iyo bulsho.

Dhanka kale, fayrasku wuxuu sare u qaaday adeegsiga tiknoolajiyadda sida shaqada fog (remote work), waxbarashada internetka iyo adeegyada caafimaadka online-ka ah.

Gunaanad

COVID-19 wuxuu na baray in fayras yar uu beddeli karo adduun dhan. Si aan u badbaadno, waa in aan si wadajir ah uga shaqeyno wacyi gelinta, tallaalka, nadaafadda iyo ilaalinta bulshada. Inkasta oo xaaladuhu ka roonaadeen sidii hore, haddana taxadar joogto ah ayaa lama huraan u ah caafimaadkeenna iyo nolosheenna guud.

COVID-19: Cudurkii Dunida Gilgilay 2019